Các bộ công cụ lập trình thời đại
I. Thảo luận
Lập trình là một lĩnh vực quan trọng trong thế giới Công nghệ thông tin. Mặc dù lĩnh vực này chỉ thuộc về một số ít người trên thế giới - theo nghĩa nào đó là thuộc về các lập trình viên, nhưng Lập trình có vai trò và tính chất quyết định đối với sự phát triển của Công nghệ thông tin nói chung và Phần mềm nói riêng. Bất kỳ sự đột phá nào trong ứng dụng CNTT đều có dấu ấn của công nghệ lập trình, bởi vì Lập trình chính là quá trình cốt lõi tạo ra các sản phẩm phần mềm.
Trước những năm 1990 người ta cho rằng ngôn ngữ lập trình quyết định kết quả lập trình. Chẳng hạn, trong một tình huống cụ thể nào đó, chương trình viết bằng C++ thì tốt hơn Pascal, viết bằng Pascal thì tốt hơn Fortran… Khi các công cụ lập trình còn thô sơ và các yêu cầu phần mềm chưa cao thì nhận định này là khá chính xác.
Sau đó người ta cho rằng công nghệ lập trình mới ảnh hưởng lớn nhất đến sản phẩm cuối cùng, sự thống trị trong thập kỷ 90 của lập trình hướng đối tượng và RAD (viết tắt của Rapid Application Development nghĩa là Công cụ phát triển ứng dụng nhanh, thường gọi là lập trình trực quan hay Visual Programming) đã cho thấy tư duy của người lập trình bị ảnh hưởng bởi nền tảng phát triển phần mềm. Không ai phê phán Delphi - phiên bản phát triển từ ngôn ngữ Pascal là kém hơn Java hay Visual C++. Tuy mới có 1/20 thời gian của thế kỷ 21 trôi qua nhưng từ đầu thế kỷ đến nay Công nghệ thông tin đã có những bước phát triển mạnh mẽ trong đó có Công nghệ phần mềm. Nhu cầu sử dụng phần mềm và yêu cầu đối với phần mềm đột nhiên tăng vọt khiến nhiều nhà phát triển phần mềm phải xem lại cách làm việc của mình. Đó chính là cơ sở cho sự phát triển rộng rãi trên toàn thế giới của ngành Công nghiệp phần mềm hiện nay. Người ta không chỉ quan tâm đến công nghệ lập trình mà còn quan tâm đến quy trình phát triển phần mềm.
Các công ty bắt đầu chuẩn hóa và đưa ra quy trình công nghệ phần mềm của mình - ở đó việc lựa chọn bộ công cụ lập trình có vai trò rất quan trọng. Các bộ công cụ lập trình hiện nay có xu hướng thống nhất và tương tác với nhau chặt chẽ. Ý tưởng này đã từng xuất hiện trong thập kỷ trước, tiêu biểu như CORBA của Sun hay Delphi - C++ Builder Project Union của Borland, tuy nhiên khi đó chúng chưa được ưa chuộng. Khi Visual Studio.NET của Microsoft ra đời năm 2002, người ta nhận thấy rằng các công cụ lập trình nên đi với nhau thành “bộ”. Đến thời điểm hiện nay giải pháp về công cụ lập trình của các nhà phát triển luôn được nhắc đến như “bộ công cụ”.
II. Bộ công cụ lập trình - một sự phân loại
Hiện nay có rất nhiều ngôn ngữ lập trình (NNLT) và rất nhiều công cụ lập trình (CCLT). Một CCLT có thể gắn liền với một NNLT hoặc không - đây là điều mà một số ít người không có kinh nghiệm không hề biết.
Tôi và bạn bè đã từng có tham vọng phân loại các NNLT và CCLT cho rành rọt, rõ ràng để có được cái nhìn tổng quan và hệ thống về lịch sử các NNLT và CCLT. Tuy nhiên việc đó quá khó khăn do thời gian và trình độ của chúng tôi có hạn. Hơn nữa tìm ra một cách để phân loại xem ra đã khó chứ chưa đến lúc thực hiện phân loại.
Ta có thể phân loại theo NNLT: Dòng C có Visual C++, C++ Builder… Dòng Pascal có Borland Pascal, Delphi…
Hay theo phạm vi sử dụng: Dòng lập trình hệ thống có Microsoft Assembly, Borland C… Dòng lập trình trực quan có Visual Basic, Jbuilder… Dòng lập trình mạng có Java, ASP, PHP… Hay theo phong cách lập trình: Dòng cổ điển có Pascal, Fortran… Dòng hướng đối tượng có C++, SmallTalk, Java…
Hay theo nơi ứng dụng: Dòng trên Windows có Visual Studio, Delphi… Dòng trên Linux có Kylix, QT… Dòng trên web có ASP, JSP…v.v…
Nếu mục đích đầu tiên của việc phân loại này là có được cái nhìn lịch sử, thì một mục đích khác cũng quan trọng không kém đó là thông qua việc phân loại có được cái nhìn về công nghệ thời đại và xu hướng phát triển trong tương lai. Chính vì lẽ đó, trong bài viết này tôi muốn giới thiệu với các bạn một số bộ công cụ lập trình thời đại - thông qua phép phân loại chưa trọn vẹn là nhà sản xuất công cụ lập trình hy vọng bạn sẽ có được cái nhìn tương đối về các CCLT hiện nay.
III. Vai trò của các công cụ lập trình cổ điển
Do mục đích phục vụ giảng dạy và học tập, các công cụ lập trình cổ điển đến nay vẫn còn tồn tại. Có những công cụ đã tồn tại hơn 20 năm nhưng vẫn còn được sử dụng rộng rãi và thậm chí là công cụ trong các sự kiện CNTT lớn. Chẳng hạn Turbo Pascal 7.0 ra đời năm 1984 đến nay vẫn là công cụ thi học sinh giỏi Tin học mọi cấp tại Việt Nam. Turbo Assembler và Microsoft Assembler từ thập kỷ 80 đến nay không có phiên bản mới nào nhưng chúng vẫn là các trình biên dịch thông dụng trên thế giới cho ngôn ngữ Assembly trên nền DOS/Windows. Điều tương tự cũng xảy ra với Turbo C++ 3.0 ra đời năm 1984 nhưng đến nay vẫn là công cụ thực hành của những người mới học lập trình C và C++.
Đối với các ngôn ngữ “kinh viện” như vậy ngày nay cũng xuất hiện thêm nhiều CCLT (thường gọi là Trình biên dịch nhưng không chính xác) được cho là tốt hơn, chẳng hạn Pascal có Free Pascal, C có GCC… nhưng thực chất TP, TC, TA… không dễ bị thay thế. Đặc biệt là ở Việt Nam, chúng ta vẫn có thói quen sử dụng các công cụ quá lạc hậu. Tại trường đại học B.K.H.N, các thầy cô yêu cầu sinh viên thực hành bằng Turbo Pascal 5.0 và 5.5 chứ không phải 7.0. Các kỳ thi Olympic Tin học và Tin học trẻ cho phép thí sinh lập trình C sử dụng Turbo C 2.0 chứ không phải 3.0
Những điều này được lý giải như thế nào? Có lẽ là do tính cố hữu trong quan niệm của con người. Cho dù lý giải đúng hay sai thì các công cụ lập trình cổ điển cũng đáng để chúng ta quan tâm, vì chúng vẫn còn tồn tại phổ biển quanh ta. Tôi sẽ trình bày chung chung với các công cụ lập trình thời đại.
IV. Một số bộ CCLT thời đại qua các nhà sản xuất
SOFTWARE CORPORATION
Trước đây công ty có cái tên “rất rộng” là Borland International, khi ra đời Delphi họ đổi thành Inprise, sau đó có lẽ “làm ăn xuống” với cái tên này nên họ đổi trở lại về cái tên Borland nhưng “hẹp hơn” - chỉ trong lĩnh vực phần mềm: Borland Software Corporation. Quả thực sau khi đổi về tên cũ, với các sản phẩm mới đặc biệt là JBuilder cái tên Borland lại tiếp tục vinh dự được thế giới biết đến như 1 trong 2 nhà sản xuất công cụ lập trình và trình biên dịch hàng đầu thế giới, cùng chia sẻ danh hiệu này với Borland là Microsoft.
1. Các công cụ cổ điển họ “Turbo”, “Borland”
Như đã nói Turbo Assembler 5.0, Turbo Pascal 7.0, Turbo C++ 3.0 hiện nay vẫn rất thông dụng tại Việt Nam. Trên website của Borland vẫn cho download các trình biên dịch này, điều đó cho thấy trên thế giới chúng vẫn được sử dụng.
TASM, TP chỉ yêu cầu tối thiểu 2 tệp tin là có biên dịch được. Bộ cài TC 3.0 có phần nặng hơn. Các kỳ thi lập trình Pascal tại Việt Nam và trên thế giới đang có xu hướng sử dụng Free Pascal (FP) thay cho TP. Sự khác biệt lớn nhất của FP là cho phép lập trình với bộ nhớ không giới hạn, trong khi TP có giới hạn bộ nhớ 64KB, các bạn chưa từng dùng FP có thể hiểu rằng: FP cho ta khai báo bao nhiêu biến cũng được. Điều đó dẫn đến tư duy lập trình trên FP có nhiều khác biệt với TP - với dữ liệu không hạn chế có thể giúp bạn thực hiện những giải thuật rất ngắn gọn, nhưng cũng có thể làm bạn chủ quan và giải bài toán một cách không sâu sắc. Tuy FP có một số khác biệt và hạn chế trong việc sử dụng so với TP đã quá quen thuộc với các bạn lập trình Pascal, nhưng các bạn lập trình Pascal nên chuyển sang sử dụng FP. Các kỳ thi lập trình quốc tế đều đã dùng FP, ở Mỹ còn cấm dùng cả Pascal để lập trình.
Một thời gian người ta cũng biết đến Borland Pascal (BP) và Borland C++ (BC) như hai công cụ khá mạnh, bằng chứng là có rất nhiều sách viết về chúng, nhiều sách đã dịch sang tiếng Việt. BP được phát triển từ Turbo Pascal for Windows, phiên bản BP 7.0 được quảng cáo là rất mạnh, có khả năng viết các ứng dụng trên Windows nhanh chóng và đẹp mắt. Borland đưa ra vài chương trình ví dụ (trong thư mục EXAMPLES) hay bằng BP, trong đó có trò chơi Cờ vua gây kinh ngạc cho nhiều người. Cả BP và BC đều xếp vào các công cụ dòng “nửa vời”, chúng có thể viết các ứng dụng trên Windows nhưng không phải theo phong cách trực quan - cách lập trình này gọi là WindowsPlatform. Các lập trình viên ngôn ngữ C rất thích cách lập trình này còn Pascal thì không, nhưng BC không phải sự lựa chọn của họ. BC thua Visual C++ về danh tiếng và cộng đồng cùng phát triển.
Vai trò của BP và BC chính là vai trò chuyển tiếp - nhờ những công cụ này mà Borland đã phát triển chúng thành các công cụ mạnh sau này, tạo nên bộ Borland Developer Studio.
2. Borland Developer Studio
Cái tên Borland Developer Studio (BDS) mới xuất hiện trong 1-2 năm gần đây. Microsoft rất sáng tạo khi dùng khái niệm Studio cho bộ CCLT của họ, gần đây các công ty đua nhau bắt chước dùng khái niệm Studio (Sun, Oracle, Borland…), coi như thừa hưởng danh tiếng của Microsoft.
BDS của Borland bao gồm: Delphi 2006, C++ Builder 2006 và C# Builder 2006. Trong một số chiến dịch quảng cáo khác, Borland chỉ nhắc đến Delphi và C# Builder.
Nhớ lại năm 1998 Borland tung ra phiên bản C++ Builder và Delphi 5.0 gây chấn động giới phần mềm. Delphi là một CCLT nhưng đôi khi được coi là một NNLT, ngôn ngữ Delphi phát triển từ ngôn ngữ Object Pascal (Pascal hướng đối tượng) với khả năng lập trình hướng đối tượng không thua kém Java, mặc dù không đa dạng như C++. Người sáng tạo ra Delphi đã nhận thấy C++ quá phức tạp, cần phải bỏ bớt tính năng đi, chỉ để lại những tính năng hữu ích nhất, và ông ta đã thành công. Sau này ông ta bỏ Borland chuyển sang Microsoft, tại đó ông lại gây ngạc nhiên cho giới lập trình khi tạo ra C#. Những người lập trình kinh nghiệm nhận thấy rõ C# có tinh thần rất giống với Delphi
Trước năm 2000 rất nhiều công ty phần mềm trên thế giới có yêu cầu với lập trình viên là “Sử dụng thành thạo Delphi hoặc C++ Builder”. Cả Delphi và C++ Builder đều là các công cụ thiết kế trực quan, bạn nào chưa biết có thể hình dung chúng giống như Visual Basic nhưng dùng ngôn ngữ Pascal và C++ để viết mã lệnh. Một dự án phần mềm có thể được phân rẽ để sử dụng Delphi hoặc C++ Builder, nói cách khác 2 công cụ này có thể coi như một, như vậy một dự án có thể kết hợp nhiều sức mạnh hơn. Khi đó Linux đang rất phát triển và các nhà sản xuất phần mềm còn hồ hởi bởi khả năng viết các ứng dụng một lần và biên dịch để chạy trên cả Windows và Linux, Delphi gọi đó là COM. Không có gì phải bàn cãi về sức mạnh của 2 công cụ này và hầu hết các nhà phát triển phần mềm khẳng định chúng mạnh hơn Visual Basic hay Visual J++ của Microsoft (còn Visual C++ phải xem xét lại). Borland cũng đưa thêm một công cụ là Kylix cho phép phát triển các ứng dụng trên Linux, Kylix kết hợp khả năng của C++ và Delphi. Trước đây chúng tôi đã từng phát triển cả các ứng dụng web trên Linux bằng Kylix 3.
Cặp bài trùng này chỉ phát triển thêm một số phiên bản không ấn tượng cho lắm là Delphi 7.0, 8.0, C++ Builder 6.0, C++ Builder X và im hơi lặng tiếng đến tận cuối năm vừa rồi. Mặc dù BDS bao gồm cả C++ Builder 2006 nhưng hầu hết các Developer Network (hiểu là Mạng các nhà phát triển phần mềm) đều nhắc đến sự kết hợp của Delphi và C#. Rất có thể C# Builder đã thay thế được C++ Builder, giới lập trình có thêm một cặp bài trùng mới.
Bộ công cụ này có những đặc điểm mới vượt xa hơn cả những tính năng thường thấy của một bộ CCLT. Ngoài khả năng tạo các ứng dụng trên nền Windows và.NET, các ứng dụng chạy phía Server và các khả năng vốn có, bộ BDS 2006 có những tính năng liên quan đến Quản lý và Phân tích dự án phần mềm: Thiết kế biểu đồ UML, Sinh tài liệu và nhất là Design Patterns. Đối với nhiều người Design Patterns còn là mới mẻ nhưng trên thế giới nó đã quá thông dụng, đó là một sản phẩm thuộc công nghệ lập trình hướng đối tượng, cho phép một phần mềm được thiết kế dựa trên các mẫu có sẵn đã được thu thập và chuẩn hóa. Thử sử dụng tôi thấy tính năng này không chỉ cho phép ta lấy Design Patterns trong kho có sẵn mà còn cho phép ta tổ chức lại hay thêm các Design Patterns của mình vào.
Trả lời cùng với trích dẫn
Nhưng ko biết làm được gì hông
Các bộ công cụ lập trình thời đại
